UMOWA O ZRZECZENIE SIĘ DZIEDZICZENIA
Co do zasady w polskim systemie prawnym obowiązuje zasada, w myśl której umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna. Ustawodawca zastrzegł jednak wyraźnie wyjątek od tej zasady, którym jest umowa
o zrzeczenie się dziedziczenia. Przyszły spadkobierca może zrezygnować
z uprawnień wynikających z dziedziczenia ustawowego właśnie poprzez zawarcie z przyszłym spadkodawcą umowy o zrzeczenie się dziedziczenia.
Należy zatem podkreślić, że musi być to umowa pomiędzy dwiema stronami, muszą oni być zgodni i świadomi dokonywanej czynności prawnej. Nie można zrzec się dziedziczenia poprzez jednostronną czynność prawną, czyli np. poprzez złożenie oświadczenia, ponieważ takie oświadczenie o zrzeczeniu się uprawień spadkowych nie ma mocy prawnej. Umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia ma wpływ jedynie na dziedziczenie ustawowe. Wynika to wprost z art. 1048 k.c., w którym ustawodawca posłużył się określeniem „spadkobierca ustawowy”. W związku z powyższym spadkobierca ustawowy, mimo to, że zrzekł się dziedziczenia poprzez umowę z przyszłym spadkodawcą, może po nim dziedziczyć na podstawie sporządzonego przez spadkobiercę testamentu i nie ma tutaj znaczenia czy testament został sporządzony przed czy po zawarciu przedmiotowej umowy.
Do momentu wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub sporządzenia zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia nie ma pewności, kto zalicza się do ostatecznego kręgu spadkobierców ustawowych. W związku z powyższym w doktrynie wskazuje się, że nie ma konieczności, aby zrzekającym się dziedziczenia była osoba, która zostałaby zaliczona do kręgu spadkobierców w pierwszej kolejności. Zatem umowę o zrzeczenie się dziedziczenia z przyszłym spadkodawcą mogą zawrzeć także osoby, które dziedziczyłyby w dalszej kolejności, np. wnuk, rodzeństwo. Co nie jest oczywistym, taką umowę mogą zawrzeć ze sobą także przyszli małżonkowie, lub małżonkowie pozostający w separacji. Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia może być zawarta poprzez przedstawiciela, przy czym pełnomocnictwo do zawarcia takiej umowy musi być sporządzone w formie aktu notarialnego i nie ma możliwości sporządzenia pełnomocnictwa do dokonania tej czynności, które nie wygasłoby na skutek śmierci mocodawcy.
Spadkobiercy, którzy zawarli umowę o zrzeczenie się dziedziczenia zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku, co w konsekwencji daje brak możliwości dziedziczenia z ustawy i zostają także pozbawieni prawa do zachowku. Zrzeczenie to obejmuje także zstępnych niedoszłego spadkobiercy (zrzekającego się). Jednakże w umowie o zrzeczenie się dziedziczenia można zaznaczyć, że to zrzeczenie nie dotyczy zstępnych zrzekającego, przyzwolenie na takie zastrzeżenie daje art. 1049 k.c. Takie zastrzeżenie powinno wyraźnie wybrzmieć w treści tejże umowy. Należy zaznaczyć, że takie rozszerzenie na zstępnych zrzekającego zachodzi tylko wówczas, gdy zstępni wchodziliby w jego miejsce jako wcześniej powołanego spadkobiercy. Nie ma tutaj zastosowania dla osób, które pomimo tego, że były zstępnymi zrzekającego się, mają własny tytuł do spadkobrania wynikający z więzi pomiędzy nimi a spadkodawcą oraz z ustawy. Doskonałym przykładem będzie tutaj zrzeczenie się dziedziczenia przez rodzica spadkodawcy, bowiem nie rozciągnie się to na rodzeństwo spadkodawcy, mimo że byli oni zstępnymi zrzekającego się.
Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, który zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa ta również powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego.